Różnorodność metod oceny i relatywnie wąska część rynku, który je stosuje, charakteryzują się tym, że trudno porównuje się obiekty między sobą. Komisja Europejska (KE) podejmuje kroki w kierunku usystematyzowania tego tematu w szerokiej skali. W przyszłości może się to przyczynić do opracowania legislacji, która obejmie cały sektor budownictwa w Europie.
Jak to się zaczęło?
Pierwsze formalne informacje odnoszące się do systemu Level(s) pojawiły się w 2017 roku, jednak sama inicjatywa powstała już 3 lata wcześniej. Wówczas to KE podjęła pierwsze działania mające na celu ujednolicenie wymagań odnoszących się do szeroko rozumianego sektora budownictwa. Odpowiada on w Europie za ok. połowę zużycia wydobywanych surowców, za blisko połowę zużycia energii, ⅓ zużycia wody i generuje ⅓ odpadów. Dodatkowym motorem do zmian było porozumienie paryskie oraz unijny pakiet „Fit for 55” – wymuszają one dekarbonizację europejskiego sektora budowlanego do 2050 roku.
Komisja Europejska zidentyfikowała sektor budownictwa jako ten, w którym koniecznie należy wprowadzić jednolity język Europy (common european language), tak aby działania w poszczególnych krajach Unii Europejskiej były tożsame i by istniała możliwość porównywania projektów budowlanych między sobą. Po kilku latach fazy testowej obecnie trwa faza umożliwiająca już praktyczne użytkowanie systemu Level(s) z możliwością zgłaszania poprawek. Ocenie mogą być poddawane obiekty o funkcji biurowej oraz mieszkaniowej.
Czym jest Level(s)?
Level(s) to system sprawozdawczości, którego głównym celem jest poprawa charakterystyki środowiskowej budynków. Co ważne, nie jest to system certyfikacji zrównoważonego budownictwa, taki jak BREEAM, LEED czy DGNB, chociaż ma podobne cechy – jest on dobrowolny i wielokryterialny, a także ocenia budynki na każdym etapie cyklu życia. Zasadniczą rolę w systemie Level(s) odgrywa sprawozdawczość, która polega na raportowaniu poszczególnych wskaźników w ramach oceny budynku na każdym z jego poziomów (stąd angielska nazwa). Każdy kolejny poziom wiąże się z bardziej szczegółową sprawozdawczością. Wskaźniki mogą służyć ocenie projektu (budynku) na różnych poziomach jego zaawansowania: od etapu projektu przez etap wykonawczy po działalność operacyjną.
Na pierwszym poziomie (level 1 – etap projektowania) możliwe jest raportowanie i podawanie założeń projektowych oraz sprawdzanie i porównywanie ich z danymi dostępnymi na platformie Level(s). W ten sposób możliwe jest zbadanie efektywności budynku pod kątem założeń projektowych. Z kolei na etapie wykonawczym (level 2) oraz działalności operacyjnej (level 3) możliwe jest podawanie i raportowanie rzeczywistych danych odnoszących się do procesu budowy i funkcjonowania obiektu. Złożoność danych dla poziomów 2 i 3 jest większa niż dla samego etapu projektowego. Po zebraniu danych możliwe jest przeprowadzenie analizy efektywności budynku pod względem wpływu na środowisko, rozwiązań z zakresu adaptacji do zmiany klimatu, efektywności energetycznej oraz kosztów w całym cyklu życia.
Level(s) z założenia ma także zapewnić wspólny język do analizy zrównoważonego charakteru budynków. Z tego względu dany projekt może być oceniany w ramach 6 makrocelów i 16 wskaźników. Raportować można wskaźniki uwzględniające charakterystykę energetyczną, wbudowany ślad węglowy, stosowane materiały, zużycie wody, parametry wpływające na zdrowie i komfort użytkowników, czynniki kosztowe oraz rozwiązania adaptacyjne w zakresie zmiany klimatu. Ujednolicone podejście ma przyczynić się do osiągnięcia szerszych celów europejskiej polityki w obszarze środowiska i ochrony klimatu.
Zarówno system oceny Level(s), jak i platforma do sprawozdawczości oraz powiązane z nią narzędzia mogą służyć różnym podmiotom. Do głównych grup zaliczyć można deweloperów i inwestorów, projektantów i generalnych wykonawców, zarządców obiektów oraz osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki publicznej.
Jak zacząć przygodę z Level(s)?
Komisja przygotowała wiele narzędzi i materiałów edukacyjnych, aby umożliwić wszystkim chętnym korzystanie z Level(s). Dostęp do platformy online jest otwarty dla każdego po wcześniejszym zarejestrowaniu. Zarówno korzystanie z platformy czy przydatnych narzędzi, jak i dostęp do materiałów szkoleniowych jest bezpłatny. System oceny Level(s) nie ma charakteru komercyjnego. Na podstawie wprowadzanych danych KE tworzy bazę wiedzy w zakresie cech efektywności budynków na różnych etapach życia. Pomoże to w dalszym rozwoju systemu (m.in. poszerzenie zakresu o inne funkcje obiektów) oraz będzie przydatne w opracowywaniu zapisów legislacyjnych mających na celu skuteczną transformację sektora budownictwa w Europie. Warto wiedzieć, że obecnie KE na podstawie ram Level(s) opracowuje kryteria zielonych zamówień publicznych (green public procurement), które powinny być gotowe pod koniec 2023 roku.
Po zalogowaniu się na platformę zyskuje się dostęp do licznych materiałów, między innymi:
- przewodników opisujących ogólne zasady działania schematu;
- szczegółowych instrukcji dla każdego ze wskaźników (niektóre z nich mają po kilkadziesiąt stron), wyjaśniających dokładne zasady raportowania z podziałem na poziomy, metody obliczeń, listy kontrolne, odniesienia do norm i zewnętrznych referencji zawierających przydatne przykłady zastosowań;
- formularzy Excel służących do raportowania i obliczania wskaźników;
- narzędzia CAT (calculation and assessment tool), które służy do dokonywania oceny projektu pod kątem jego zrównoważonego rozwoju; daje również możliwość zarządzania projektem oraz porównania własnego projektu z innymi (stanowiąc swego rodzaju benchmarking);
- darmowego szkolenia online wraz z testem wiedzy.
Całość została tak przygotowana, by możliwe było samodzielne dokonywanie ocen i sprawozdawczości. W praktyce jednak stopień skomplikowania i rozbudowane podejście do pracy ze wskaźnikami będą zapewne wymagały wsparcia konsultantów ds. zrównoważonego budownictwa.
Po zdobyciu odpowiedniej wiedzy można przystąpić do pracy z systemem. Pierwszym zalecanym krokiem jest opracowanie tzw. planu przedsięwzięcia. Ma on na celu wybór makrocelów i konkretnych wskaźników, które posłużą do oceny tego, do jakiego poziomu zostanie dokonana ocena, oraz przypisanie odpowiedzialności na każdym z etapów realizacji. Można skorzystać z gotowych, przygotowanych do tego zadania matryc. Dla każdego z poziomów określa się podstawowe zasady dotyczące sprawozdawczości oraz nieobowiązkowe dodatkowe kroki. Kolejnym zadaniem jest przygotowanie planu koordynacji projektu z podziałem ról, opisem wymiany wiedzy i danych, wymogami i terminami. Plan zawiera także informacje o wpływie na wycenę nieruchomości oraz sposobach weryfikacji zewnętrznej przeprowadzonej oceny. Następny etap to opracowanie opisu budynku. Zawiera on informacje takie jak lokalizacja i klimat, rodzaj i wiek budynku, sposób użytkowania czy forma i cechy szczególne.
Wskaźniki w systemie Level(s)
Autorzy systemu Level(s) wyodrębnili 6 makrocelów, w ramach których może być raportowanych 16 wskaźników. Ich wybór jest dobrowolny, podobnie jak poziom, na którym dokonuje się sprawozdawczości. Powinien on odzwierciedlać istotność wpływu oraz etap życia obiektu (dla projektów i budynków nowo wznoszonych warto zacząć raportowanie od poziomu 1, dla istniejących adekwatny jest poziom 3). Szczegółowe makrocele i wskaźniki obejmują następujące zagadnienia:
| 1. Emisje gazów cieplarnianych i zanieczyszczenie powietrza w całym cyklu życia budynku, w tym wskaźniki: |
1.1. Charakterystyka energetyczna budynku na etapie użytkowania oraz |
| 1.2. Współczynnik globalnego ocieplenia w cyklu życia); | |
| 2. Efektywność zasobów i cyrkularność materiałów w całym cyklu życia: |
2.1. Przedmiar robót, materiałów i trwałości; |
| 2.2. Odpady i materiały z budowy i rozbiórki; | |
| 2.3. Projektowanie uwzględniające możliwości adaptacji i renowację; |
|
| 2.4. Projektowanie uwzględniające rozbiórkę | |
| 3. Efektywne korzystanie z zasobów wodnych: | 3.1. Zużycie wody na etapie użytkowania |
| 4. Zdrowe i wygodne pomieszczenia: | 4.1. Jakość powietrza w pomieszczeniach; |
| 4.2. Komfort cieplny; | |
| 4.3. Komfort związany z oświetleniem i widocznością; | |
| 4.4. Akustyka i ochrona przed hałasem | |
| 5. Przystosowywanie się do zmiany klimatu i odporność na tę zmianę: |
5.1. Ochrona zdrowia i komfortu cieplnego użytkowników; |
| 5.2. Zwiększone ryzyko ekstremalnych zdarzeń pogodowych; | |
| 5.3. Zrównoważone odwadnianie | |
| 6. Zoptymalizowane koszty i wartość w całym cyklu życia: |
6.1. Koszty całego cyklu życia; |
| 6.2. Czynniki tworzenia wartości i czynniki ryzyka |
Na poziomie 1 zazwyczaj wykonuje się analizę opisową i przyjmuje założenia, że poziom 2 i 3 oznaczają już dokładne monitorowanie i/lub szczegółowe obliczenia. Każdy pojedynczy czynnik ma określoną metodykę (często opartą na normie czy dyrektywie), narzędzia i jednostki miary. Dane przygotowywane w ramach niektórych wskaźników dają się wykorzystać również w innych sekcjach (np. zestawienia materiałów). Wybrane wskaźniki odwołują się czasem do wielokryterialnych systemów oceny (BREEAM czy DGNB itp.) i metod obliczeniowych w nich zawartych, co może stanowić pewne ułatwienie dla podmiotów stosujących te schematy.
Czy Level(s) zawojuje rynek?
Na stronie systemu odnotowano już ponad 1600 rejestracji z 24 krajów (najwięcej z Hiszpanii). Większość rejestrujących się to osoby zainteresowane edukacją – nie mamy jeszcze do czynienia z istotną ilością ewaluacji. Jako wspólny system unijny Level(s) może się jednak szybko spopularyzować, szczególnie w sytuacji gdy o jego ujednoliconym podejściu przekonają się banki czy fundusze inwestycyjne. Prawdopodobieństwo powodzenia tego narzędzia można by jeszcze zwiększyć wiarygodnym procesem weryfikacji raportowanych danych (aktualnie jest to nieobowiązkowe).
