W Polsce istnieją już budynki, w których częściowo wykorzystano materiały pochodzące z recyklingu, na razie jednak to wyjątki. Wśród nich są także biurowce Skanska: Centrum Południe we Wrocławiu, Nowy Rynek w Poznaniu, P180 w Warszawie, High5ive w Krakowie oraz Wave w Gdańsku.
Unijna taksonomia w dziale dotyczącym środowiska w kategorii poświęconej właśnie GOZ stawia dla rynku nieruchomościowego, a dokładniej firm budowlanych i deweloperskich, wymóg projektowania budynków i stosowania technik budowlanych wspierających cyrkularność i pokazywania możliwości rozbiórki lub dostosowania budynków, aby projekty mogły być bardziej efektywne pod kątem wykorzystywania zasobów, elastyczne i rozbieralne w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie i recykling.
Czy jesteśmy cyrkularni?
Luka cyrkularności, czyli odsetek surowców nieodnawialnych znajdujących się poza obiegiem zamkniętym, wynosi na świecie 92,8% [1]. Jednocześnie konsumujemy wiele więcej zasobów, niż pozwalają na to możliwości regeneracyjne Ziemi [2]. Zdecydowana większość budynków zrealizowanych w Unii Europejskiej (UE) nie spełnia wymogów wpisujących się w zasady zrównoważonego rozwoju [3]. Polska jako kraj jest cyrkularna w nieco ponad 10% [4] – te wszystkie dane znalazły się w raporcie ThinkCo „Cyrkularne. Gospodarka obiegu zamkniętego w miastach i nieruchomościach”, którego Skanska – jako firma, dla której ESG jest kluczowym elementem strategii rozwoju biznesu – została partnerem. W tym właśnie opracowaniu wspólnie analizowaliśmy sektor nieruchomości w kontekście GOZ.
Nieruchomości kluczowe dla GOZ
Produkcja i konsumpcja dóbr, jak wskazano we wspomnianym raporcie, przebiega obecnie w sposób liniowy: wydobywamy surowce, wytwarzamy produkty, które następnie są sprzedawane i używane, a ostatecznie większość z nich ląduje na wysypisku śmieci. Celem gospodarki o obiegu zamkniętym, zwanej też gospodarką cyrkularną, jest jak najdłuższe utrzymanie wartości produktów, komponentów i materiałów oraz ograniczenie odpadów i zanieczyszczeń.
W skali świata sektor budowlany odpowiedzialny jest za 35% konsumpcji energii, 38% emisji CO2 związanych z energią oraz za 50% zużycia zasobów [5]. Tylko w samej UE odpady budowlane i rozbiórkowe stanowią ok. 30% wszystkich śmieci [6]. Zdajemy sobie sprawę z tego, że nieruchomości są jednym z istotniejszych zakresów GOZ, a umiejętność nadania im drugiego życia nabiera ogromnego znaczenia.
Ideą GOZ w kontekście rynku nieruchomości jest więc takie projektowanie i wznoszenie budynków, aby jak najdłużej funkcjonowały w sposób zrównoważony, co możemy osiągnąć przez dobrze przemyślany projekt oraz mądre użytkowanie. A kiedy kończy się żywotność budynku w danej funkcji, możliwe powinno być łatwe zaadoptowanie go do nowej funkcji lub demontaż w celu ponownego użycia elementów budowalnych.
Recykling na budowie
Światowym liderem cyrkularności materiałów budowlanych jest Szwajcaria. Zacytowane w raporcie ThnikCo badania z 2021 roku wykazały, że jedynie 5% pierwotnych materiałów trafia tam na wysypiska [7]. W Polsce są już budynki, w których częściowo wykorzystano materiały z obiegu zamkniętego. Należą do nich m.in. wspomniane przeze mnie wcześniej budynki biurowe Skanska.
Do budowy naszego kompleksu biurowego Centrum Południe we Wrocławiu wykorzystaliśmy wiele materiałów z recyklingu (ok. 30%), takich jak beton, stal, aluminium, szkło i wełna mineralna. Z ich wykorzystaniem powstają konstrukcja podziemna, konstrukcja nadziemna, elewacja, konstrukcja stalowa, drzwi stalowe, drzwi przeciwpożarowe czy też bramy przeciwpożarowe i szybkobieżne.
Za inny przykład może posłużyć kompleks Nowy Rynek w Poznaniu, gdzie materiały z recyklingu zostały wykorzystane do budowy ścian szczelinowych, konstrukcji nadziemnej, izolacji, elewacji i bram.
Beton i stal zawierające elementy pochodzące z recyklingu zostały wykorzystane również przy wznoszeniu naszego warszawskiego biurowca P180. W sumie przy budowie tego biurowca ponad 20% materiałów stanowiły te z recyklingu.
Ambitne cele
Szacuje się, że w Europie wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym do 2030 roku mogłoby zwiększyć PKB o 7% [8]. Powstanie całej gałęzi gospodarki dotyczącej tego właśnie tematu jest więc ogromną szansą, także na stworzenie nowych miejsc pracy, według szacunków Komisji Europejskiej (KE) nawet ok. 700 tys. do 2030 roku [9], i jeszcze szybszy rozwój innowacji. W obecnych czasach już dysponujemy szerokim dostępem do informacji, zaawansowaną technologią i zasobami eksperckimi, co daje nam niemal nieograniczone perspektywy, jeśli wykażemy się odpowiednim zaangażowaniem.
Na rynku już powstają platformy umożliwiające handel materiałami budowlanymi, których potencjał i wartość odzysku znajdziemy w paszportach materiałowych. Dostępne technologie usprawniają proces renowacji, począwszy od strategicznego planowania rozbiórki, a skończywszy na ciągłym monitorowaniu stanu budynku. To nie tylko szansa na ogromny postęp i rozwój, lecz także odpowiedź na ograniczone już zasoby. Inicjatywy te wymagają kompleksowych i długofalowych działań, ale pozostają w naszym zasięgu.
Mamy też ambitne cele klimatyczne, zarówno jako Unia Europejska, jak i w Skanska. W ramach nowego planu działania UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym (CEAP) do końca trzeciej dekady XXI wieku ma zostać podwojony wskaźnik ponownego wykorzystania materiałów. W ramach m.in. tzw. fali renowacji (zestawu programów mających na celu usunięcie barier utrudniających renowację budynków) konieczne jest zwiększenie wskaźnika renowacji energetycznej budynków ze średniego poziomu 1% do co najmniej 2% rocznie [10]. Jest to niezbędne, by już istniejące budynki były wydajne energetycznie i służyły jak najdłużej.
Potrzeba stałej nauki
Już wiemy, że cyrkularności gospodarki nie uda się zwiększyć bez daleko idących zmian w sektorze nieruchomości. Zakłada się, że działania zgodne z zamysłem GOZ mogą doprowadzić do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o niemal 60% w całym cyklu życia budynków [11].
Ale by tak się działo, nowo projektowane budynki powinny powstawać w ramach stale dokształcających się zespołów złożonych z architekta, konstruktora, inwestora i wykonawcy. Bardzo trudno jest projektować budynki, które są zgodne z obecnymi trendami i potrzebami, a jednocześnie możliwe do rozłożenia w przyszłości na kawałki i – najlepiej – zaprojektowane tak, aby dało się je rozebrać oraz złożyć z powrotem w innym miejscu. Dlatego tylko współdziałające ze sobą świadome strony procesu inwestycyjnego są w stanie przynieść najszybciej oczekiwane rezultaty zmiany ku cyrkularności gospodarki.
Nowy kierunek w renowacji budynków
W raporcie wskazano również nowy kierunek rozwoju renowacji i adaptacji budynków. „Istnieją trzy podstawowe strategie, które będą szczególnie często wdrażane w nadchodzących latach” – prognozuje na łamach publikacji ThinkCo. I jak tłumaczą autorzy raportu, strategia adaptacyjna oznacza zmianę funkcji obiektu na nową, co niesie za sobą przekształcenia w jego strukturze i wyposażeniu. Mowa o niej w przypadku zamiany starzejących się biurowców na mieszkania czy budynków postindustrialnych pod funkcje handlowe, kulturalne czy biurowe. Strategia ekspansywna to szersze wykorzystanie budynku przez dodanie w przemyślany sposób nowych przestrzeni obok istniejącej struktury, nad lub pod nią. Z kolei w strategii proaktywnej budynek jest w użyciu i działamy prewencyjnie w celu uniknięcia utraty funkcjonalności dzięki modernizacji, wdrażaniu nowych technologii i punktowej naprawy problematycznych obszarów. Spektakularnym przykładem jest Empire State Building w Nowym Jorku, który od niemal 100 lat nieustannie pozostaje biurowcem.
Upgrade nie zawsze uzasadniony
Należy jednak mieć na uwadze, że adaptacja danego obiektu do dzisiejszych wymogów może się również okazać nie tyle niemożliwa, co nieuzasadniona. Inwestycja w jego upgrade nie umożliwi np. optymalnego wykorzystania przestrzeni, w której się znajduje, ani spełnienia współczesnych wymogów dotyczących efektywności energetycznej. W takim przypadku, projektując nowy budynek w miejscu tego poprzedniego, można dobrać materiały i rozwiązania w najwyższym standardzie i w ten sposób przyczynić się do powstania produktu ponadczasowego, przygotowanego do zmieniających się potrzeb jego użytkowników i zgodnego z zasadami zrównoważonego budownictwa. Jak w każdym działaniu potrzebna jest dobra analiza i wyważenie korzyści zarówno dla środowiska, jak i społeczeństwa.
Przypisy
- The Circularity Gap Report, Circle Economy 2023.
- Circular Economy – Closing loops means being ft for the future, Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen 2019.
- Barometr zdrowych domów, Velux 2022.
- The Circularity Gap Report – Poland, Circle Economy, Innowo, Natural State 2022.
- The Net Zero Carbon Buildings Commitment, WGBC, https://tiny.pl/w6h8c (dostęp: 1.04.2023).
- Recykling materiałów budowlanych – na czym polega i jak wygląda w Polsce? KRN, https://tiny. pl/9gcr7 (dostęp: 2.04.2023).
- Recykling materiałów budowlanych – na czym polega i jak wygląda w Polsce? KRN, https://tiny. pl/9gcr7 (dostęp: 13.03.2023).
- J. Wróbel, M. Sołtysik, Gospodarka o obiegu zamkniętym – szanse i wyzwania, Instytut Projektów i Analiz, https://tiny.pl/w8xdq (dostęp: 13.03.2023).
- A new Circular economy action plan. For a cleaner and more competitive Europe, KE 2020, https://ec.europa.eu/environment/strategy/circular-economy-action-plan_en#ecl-inpa-ge-878 (dostęp: 3.04.2023).
- Raport Fali Renowacji, Instytut Reform 2022.
- Cutting greenhouse gas emissions through circular economy actions in the buildings sector, EEA, https://tiny.pl/wk4x7 (dostęp: 12.03.2023).
